"Vuka nije moguće pripitomiti, učiniti zavisnim i poslušnim, kao njegovog dalekog rođaka psa. Nije to moguće i zato što je mnogo pametniji. Za tu slobodu vezan je i snažan osećaj samopoštovanja i ponosa, bez premca među životinjama, a i među ogromnom većinom ljudi. Kod vuka je etika isto što i pamet. Vuk ne trpi nikakve kompromise, koje vidi kao izdaju svoje etike ili prirode. Rekao bih da u tim svojstvima vuka počiva objašnjenje istinskog uzroka omraze koju uživa kod onih što zavide tuđem slobodoljublju i plemenitosti, jer ih ne poseduju".

Vuk, u slovenskoj mitologiji, predstavlja snažnog zaštitnika, samim tim što je bio pratioc Dažboga, a sa druge strane, demonsko biće, opet iz iste predstave o ovom bogu, pa se iz tog razloga nije smeo pominjati, iskazano u narodnoj izreci "Mi o vuku, a vuk na vrata". Poslovica "Vuk dlaku menja a ćud nikako", govori o njegovoj prilagodljivosti u teškim uslovima sa jedne strane, ali i o nepromenljivosti svog izvornog karaktera sa druge.

Iz bogate etnološke građe uočava se, da je svaka rodovska zajednica starih Slovena, imala predmete obožavanja i brojne kultove. Kultu Vuka-boga pripadalo je jedno od najistaknutijih mesta jer je iskazivao poštovanje predaka. Vuka su poštovali kao hrabru, slobodnu i samo-održivu životinju, u većini opasnu i divlju, ali i odanu i porodičnu. U crnogorskim tužbalicama vuk se, na primer, spominjao da se naznači snaga i junaštvo pokojnika: ".Ko će sada sa vucima drugovati, gorski vuče". Zbog povezanosti vuka sa Dažbogom, čiji je životinjski oblik bio beli vuk (bela boja se odnosila na njegov htonski aspekt), kao i iz njegovih osobina, često su u porodicama, gde su umirala deca davali ime Vuk, ili pak davan nadimak, da prežive. Vuk Stefanović Karadžić, koji je iz istih razloga dobio ime, zapisao je: ". kršteno je ime Toma, pa ga mati još kad je bio mali prozvala Vučićem, i tako ostao Vučić''. Ime, ili prezime, koje je sadržavalo reč "vuk", spada u jedno od najstarijih imena u srpskom narodu, upravo zbog toga što se verovalo da će biti zaštićen svake bolesti ili od zla, pa tako imamo imena: Vuk, Vuka, Vukosava,Vučko, Vukadin, Vujkan, Vujica, Vukoje, Vukobrat, Vukašin, Vukan, Vukica., kao i prezimena Vuković, Vujošević, Vujičić, Vukadinović, Vujović, Vukobratović, Vučić, Vujković, Vučetović, Vučković, Stanivuković i mnoga druga. U Bugarskoj, postoje takođe mnoga mesta koja sadrže reč "vuk", a na našom prostorima: Vučkovica, Vučjak, Vučidol, Vučje brdo, Vukova glava, Kurjakovac, Kurjače.

Bela boja životinja, posebno vuka, povezuje se i sa svetom duhova. Radi zaštite od vuka, upućivane su basme šumskom duhu, svecima - pokroviteljima vukova, s pozivom da smire "svoje pse". Mitsko oblikovanje vuka povezivano je sa božanstvom gospodara šume, životinja i ptica, tzv. Šumskim carom koji se pojavljivao kao starac, vuk, ili koji jaše na vuku. Postojalo je verovanje da vuk može spasiti nekog iz nevolje ili, da ga pronađe ukoliko se izgubi u šumi.

U narodnoj usmenoj književnosti o vuku, bajkama i crtanim filmovima, sa ciljem umanjivanja mita o vuku, koji je postojao u narodu, uočava se destruktivno ponašanje vuka, prikazujući ga kao koristoljubivu, podmuklu i pre svega opasnu životinju ("Crvenkapa"), posebno dolaskom hrišćanstva, što je rezultiralo strahom kod ljudi, pa su se, za vreme vučjih svetkovina, ili "vučjih svetaca" naročito početkom zimske sezone izvodili razni rituali za zaštitu. Gotovo ceo zimski period nazivan je " nesrećnim" a dani sreda i petak u toku godine. Z abranjivalo se rukovanje oštrim predmetima, svime što je imalo veze sa vunom i tkanjem, i uopšte rad oko stoke jer se smatralo se opasnim zbog simbolike sa vučjim zubima. Tu su bili i predmeti koji podsećaju na usta vuka i koji mogu i poput njih da se otvore. Zabrana je primenjivana i na češljanje, šišanje i brijanje. Vrata od staje simbolizovala su takođe vučja usta, ponegde se upotrebljavao i naziv "usta" za ulaz u tor. Takođe je trebalo "držati usta zatvorena", pa se na taj dan nije smelo ništa jesti do naveče, a čobani čak nisu otvarali usta, da bi vukovima usta bila vezana. Verovalo se da vuk može čoveku da oduzme glas ako ga prvi ugleda, ili otvori usta prema njemu, i obrnuto. Sem toga, verovalo se da vuk, ako ne zine pre izlaska Sunca, toga dana neće moći da otvari usta da ujede stoku. Ako bi vuk nekom prešao put smatalo se predznakom sreće. Zavijanje vuka se tumačilo kao najavu perioda gladi, ako je to bilo pored kuće tumačilo da će biti loša vremena ili rat, u jesen da će pati obilne kiše, a zimi da će biti jake mećave.

Radi zaštite novorođenčeta i porodilje stavljani su predmeti sa simbolikom vučjih zuba i usta, da pojačavaju simboliku zaštite. U nekim mestima je postojao običaj provlačenja bolesne dece kroz kožu, skinutu sa vučjih čeljusti, zvanu "vučji zev", ili "vučja čeljust", da bi ostalo živo i zaštićeno od svake bolesti ("zdravo kao vuk"), čime se stvarala lažna slika da je dete prešlo "onaj svet". Ponegde se pila voda prelivena kroz vučju čeljust, kao lek protiv raznih bolesti (primer sa Kosova). Izrasline i otoke na telu lečene su vučjom koskom ili pomoću čoveka koji je jeo vučje meso. Korišćenje brojnih vučjih amajlija imalo je istu svrhu pa su se delovi vučjeg tela često koristili za teranje zlih sila, kao što su: su vučji zubi, kanže i dlake koje su mogle da oteraju i najzlokobnijeg demona dimljenjem. Poznata je i praksa da se detetovi prvi zubi zovu vučići kako bi imalo jake i zdrave zube, a ponegde bi se, oko detetovog vrata, okačio vučji zub protiv zubobolje. U koledarskim povorkama se često javlja maska vuka (koledari) iz istih razloga. " Vučju" simboliku imao je mladoženja jer je " lovio" mladu za sebe, a svaka strana učesnika na svadbi, nazovala se " tuđa" jer je vuk smatran " tuđim" izaslanikom. "U nekim srpskim selima na Kosovu krpe ili maramice kojima su bile vezane ruke i čeljusti mrtvaca čuvale kao amajlija od vuka . " da ne ujede stoku. U Užičkom kraju u zapadnoj Srbiji, ovnu-predvodniku stada u ovratnik su stavljali" . " parče od maramice kojom su bila svezana usta pokojnikova dok je ležao na odru, pa će se i vukovima svezati čeljusti, te ni usred tora neće moći da zinu, kao i onaj mrtvac na odru." (Blagojević 1978:391).

Hromost Dažbogovog vuka povezivana je i simbolikom Meseca, obzirom da je, po verovanju starih, Mesec u svim fazama, osim faze punog Meseca kada je "sakat", odnosno hrom. Sreten Petrović povezuje vuka sa fazom opadajućeg meseca, periodom kada su mračne sile na vrhuncu svojih moći. Za lunarni aspekt povezivan je Horz, Bog Meseca i jutarnjeg Sunca, jer je vuk u to vreme najčešće lovio. U Ukrajni su belog vuka povezivali sa Lesovikom, šumskim duhom, i doživljavali ga kao Boga šuma i nazivali ga "vučjim pastirom". Stari Nordijci verovali su da za Mesecom juri vuk čije je ime Managarm, i proždire Mesec kada ga stigne, uzrokujući tako njegovo pomračenje.

Stari Sloveni su mu se divili i ujedno ga se plašili, ali su ga svakako smatrali svojim pretkom. Ubiti vuka smatralo se jako lošim znakom, te je čovek koji ubije vuka morao da ga napuni slamom i hoda po selu tražeći brašno, što predstavlja žrtvu ovoga čoveka koji hoće da se iskupi za ubustvo pretka. Veselin Čajkanović je zapisao: " Katalog, koji je sačuvan u više rukopisa. Jedan je objavio Šafarik u "Slovanske starožitnosti", Praze, 1863, 2, 733 idd) . U katalogu spomenuti su i bliži i dalji narodi. Bližim, poznatijim narodima uvek je tražen životinjski ekvivalenat po kakvoj unutrašnjoj vezi. Za Srbina se npr. kaže da je vuk, i to je sasvim na svom mestu utoliko što je vuk, kao što sam u jednom ranijem radu pokazao (GNČ, 34, 1921, str. 274), mitski srodnik i predak Srbinov, uopšte mitski predstavnik srpskog naroda. "Za Srbina se, na primer, kaže da je vuk, i to je sasvim na svom mestu, utoliko što je vuk mitski srodnik i predak srpskog naroda, odnosno mitski predstavnik srpskog naroda".

Verovanje u mitsko poreklo srpskog naroda od vuka, ostavilo je snažan uticaj na svest ljudi i u drevnoj srpskoj mitologiji kult vuka je zauzimao veoma važno mesto tokom dugog niza vekova. Dolaskom hrišćanstva, tu simboliku je preuzeo Sv. Sava, koji je postao i zaštitnik vukova. Iz poštovanja kulta mnogi zavetni hrastovi su im bili posvećeni. I druga božanstva su bila povezivana sa vukom, pa je čopor vukova na primer, predstavljao boga Velesa. Po nekim legendama o vukodlacima, verovalo se da se Srbi u određeno doba pretvaraju u vukove.

U mitu o Dažbogovom braku sa Moranom, nakon rođenja sina Vana, Morana oslepljuje dete i baca u jamu, da bi Dažbogu napakostila, jer je prestala zaljubljenost. Spašava ga Radgost i odnosi Živi koja mu vodom vraća vid. Dažbog Moranu zbog toga baca na lomaču i dok je gorela, proklela je Vana da postane vuk. Njegova sestra Poljelja, zavetovala se na ćutanje od 7 godina kako bi ga spasila. I zaista, nakon sedam godina, Van se pretvara u čoveka, ali gubi svoje božanske moći i kao takav postaje samo čovek, od kojeg, po predanju, potiču Srbi kao narod.

Magijska praksa Slovena, takođe je vezana za vukove, bilo da se radi o ritualima zaštite, ili običajima vezanim za kult predaka. Neki su očuvani do danas i praktikuju u vreme vučjih praznika, prinošenjem ponuda u hrani, kao što je pripremana tzv. "vukova večera" koja je, kao žrtvena ponuda, imala za cilj da umilostivi vuka i obezbedi zaštitu stoke. "Vukovu večeru" odnosio bi član porodice na raskršće, najčešće dete, koje bi ostavivši "večeru" vuku, ne osvrnuvši se vraćao kući. Na Kosovu su, na Badnji dan, spremali za vuka naročiti kolač koji bi navečer domaćin iznosio na kućna vrata i nudio ga vuku. "Radi toga su, na primer, deca iznosila napolje ovseni sirup i "zvala životinje": "Vukovi, medvedi, lisice, kune zlatice, zečevi, dođite kod nas da jedete kisel", ili se pozivali za trpezu zajedno sa pokojnicima: "Vučiću, vučiću, sedi s nama danas da ručaš, a ako danas ne dođeš, onda nemoj nikad ni dolaziti". Za vreme Mratinaca, posebno je praznovan poslednji dan, kada se, po verovanju, kreće i poslednji, krivi vuk, koji se kod Srba naziva kriveljan (kod Bugara kuculan) kao najopasniji, i zato se taj dan, pod imenom rasturnjak, posebno praznovao. Postojao je takođe, običaj prilikom rođenja deteta, da domaćin sa praga kuće vikne: "Rodila vučica vuka!", a majka bi ga uspavljivala: "Nini sine, vuče i bauče, vučica te u gori rodila".

Kako bi sebi obezbedio zaštitu, čovek je to činio i ostvarivanjem rodbinskog odnosa.U narodu se ovaj rodbinski odnos nazivao kumljenje i bio česta pojava u životu Srba, pa je ostala izreka "Kumim te Bogom". Kum je, u drevna vremena, mogao biti samo jedan na nivou porodice, i njegova reč je bila poštovana. Vuk Karadžić je skupio nekoliko poslovicama u kojima se govori "Kum pa Bog". On je davao ime detetu, kumovao na venčanju, a nakon nečije smrti ispod groba se postavljala slamu tzv. "Kumova slama" da preminulom olakša put na onaj svet. Kako se verovalo da je onostrani svet na nebu, među zvezdama, za Mlečni put je u srpskom narodu korišteno ime Kumova slama. U Slavoniji, Berovcima, vuk je povezivan sa grešnim načinom života i dovođen u vezu sa vetrovima koje su nazivali vukovi, ako bi počinjali da duvaju nakon nečije smrti...

Hrabar i odvažan, usamljen i nepoverljiv, oprezan i tih, divalj i munjevit, porodičan i društven, slobodoljubiv i odan, osvajač, slobodan i veličanstven., odakle i izreka za čoveka koji poseduje takve osobine "Vučino jedna!"

Osim navedenih karakteristika, vukovi su se odlikovali složnošću u lovu, podeli plena, odgajanju i brizi za potomstvo i u poštovanju unutrašnje hijerarhije, pa su ljudi nastojali da ga pripitome ili, da ukrštanjem sa psima proizvedu raznovrsne rase pasa. Međutim, ni jedna od proizvedenih rasa nije toliko otporna, snalažljiva, niti inteligentnija od samog vuka. Neke od njih su primeri psećih vrsta koje su apsolutno nesposobne za bilo kakav samostalan život i opstanak.

Ostaje jedinstven, ponosan i veličanstven, vuk samotnjak, pratioc boga Dažboga i naš predak.

Literatura:

Rade Rajić , "Kult vuka u srpskom narodu";

Nenad Gajić, "Slovenska Mitologija";

Veselin Čajkanović, "Mit i Religija Srba";

Pieter Plas, " Vukovi i smrt: Tanatološko značenje vuka u tradicionalnoj kulturi zapadnojužnog slavenskog područja";